Get 20M+ Full-Text Papers For Less Than $1.50/day. Start a 14-Day Trial for You or Your Team.

Learn More →

Dotyk w relacji fizjoterapeuta – pacjent a granice kontaktu fizycznego / Touch in the physiotherapist patient relationship – limits of physical contact

Dotyk w relacji fizjoterapeuta – pacjent a granice kontaktu fizycznego / Touch in the... Introduction: Relationship between physiotherapist and patient has specific form of contact, in which latter lets the former to go through his personal distance, because some medical procedures demand close physical contact. Physical treatment can imply some kind of intimacy, because therapist and patient meet on physical, psychical and social level. It can cause attempts to violate boundary of this relation. The goal of this pilot study was exploration of physiotherapist's boundaries in physical treatment and specification of the areas within this topic, which should be explored in the future. Material and methods: 80 therapists (39 female, 41 male) completed anonymously a questionnaire (28 questions ­ open, semi-open, closed). Results: Half of the respondents (56%) haven't experienced violating boundaries of physical contact by patients, 37% have met this kind of attempts and inform mostly about: touch with sexual connotation, attempts to kiss and aggression. The most of physiotherapists (65%) think the standards of prohibiting intimate contacts between therapists and patients are appropriate, but some (26%) allow exceptions due to circumstances. The majority of respondents (86%) indicate patient's sex no matter, 14% prefer to work with women. Conclusions: The most of physiotherapists don't experience violating acceptable borders of physical contact by patients during treatment. Respondents accept mostly standards of prohibiting intimate contacts between therapists and patients, although some allow exceptions due to circumstances. Sex of treated person and connected within sexual boundary doesn't seem to be a barrier in their work. Key words: borders, manual work, attitudes, sexuality, professional ethics Wstp Kontakt fizyczny jest istotnym elementem ycia kadego czlowieka poczwszy od najmlodszych lat jego istnienia, a do pónej staroci. Dotyk jest prawdopodobnie jednym z pierwszych zmyslów, które pojawiaj si w rozwoju czlowieka, i jednoczenie jedynym, którego percepcja wraz z wiekiem prawie nie ulega zmianie. Jest on istotny w kadym momencie wzrastania, a szczególnie we wczesnych jego etapach, gdy dzieci za pomoc dotyku poznaj otaczajcy ich wiat. Badania pokazuj, i dzieci, którym w wieku niemowlcym brakowalo dotyku, ucz si chodzi i mówi znacznie póniej ni ich rówienicy [1-4]. Osoby unikajce kontaktu fizycznego odznaczaj si wyszym poziomem lku i napicia w codziennym yciu [2]. Deficyty w tym obszarze mog rzutowa na osobowo czlowieka lub te rodzi powane zaburzenia. Cho ilo zachowa dotykowych, pojawiajcych si w trakcie interakcji spolecznych maleje wraz z wiekiem, to wci nie zanika elementarna potrzeba bliskoci, któr odczuwa kady czlowiek, nawet w ostatnich dekadach swojego ycia. Mona zatem przypuszcza, i potrzeba kontaktu cielesnego jest fundamentalnym i jednym z najbardziej pierwotnych pragnie czlowieka [1,5]. Jzyk dotyku jest wielowymiarowy i stanowi cenne ródlo informacji zarówno o tych, którzy go inicjuj, jak i o tych, przez których jest on unikany. Z zagadnieniem dotyku cile zwizane s dwa terminy, a mianowicie pojcie dystansu i granic. Dystans okrela relacj przestrzenn rónych podmiotów lub osób, które mog znajdowa si wzgldem siebie w rónej odlegloci. Odleglo ta regulowana jest przez normy spoleczno ­ kulturowe i w duej mierze zaley od wzajemnych relacji, obecnej sytuacji i chwilowych uczu [6-7]. Nawyki zwizane z dotykaniem zmieniaj si wraz z wiekiem, zale od plci, kontekstu sytuacyjnego i krgu kulturowego. Zawsze jednak stopniowo zmniejszajcy si dystans prowadzi do konfrontacji z granicami danej osoby. W literaturze [7] pojawia si podzial na granice zewntrze (cielesne) i wewntrzne (psychiczne). Skóra stanowi zewntrzn, fizjologiczn barier oddzielajc czlowieka od otaczajcego go wiata. Nie jest ona jednak tosama z granic, jakiej czlowiek potrzebuje w interakcji ze rodowiskiem zewntrznym. Granica wewntrzna oznacza, e dana osoba potrafi zdystansowa si od wplywu rodowiska na wlasne ycie wewntrzne. Kady czlowiek indywidualnie ustala swoje granice zewntrzne i wewntrzne. Konfrontacja granic wlasnych z granicami innych ludzi dostarcza informacji zwrotnych, sygnalizu- jcych stosowno bd te niedopuszczalno pewnych zachowa [7]. W relacjach midzyludzkich istnieje wiele moliwoci przekraczania granic. Sytuacja terapeutyczna jest bardzo specyficzn form relacji, w ramach której ewentualne naruszanie granic jest usankcjonowane domnieman zgod, przyjt umownie przez obie strony. Ju na wstpie spotkania fizjoterapeuty z pacjentem dochodzi do naruszenia wielu barier, na przyklad poprzez osobiste pytania czy te fizyczny kontakt. Jednak naley pamita, e dotyk jest zjawiskiem dotyczcym obu stron interakcji. W trakcie terapii nie tylko pacjent dowiadcza dotyku. Fizjoterapeuta równie jest dotykany przez pacjenta, i to w sposób bardzo szeroko rozumiany. Dochodzi do kontaktu na plaszczynie fizycznej, psychicznej i spolecznej [8]. Drimalla wymienia kilka form przekraczania granic, które mog pojawi si podczas terapii. Manifestuj si one poprzez nieszanowanie cielesnego dystansu, nadmierne obarczanie innych swoimi problemami, stawianie wygórowanych wymaga, które powinna spelni druga strona (danie wikszej iloci czasu, uwagi) bd te niedotrzymywanie wspólnie podjtych ustale [7]. Celem niniejszych pilotaowych bada byla próba ukazania problemu granic w relacji fizjoterapeuta ­ pacjent oraz nakrelenie przyszlych obszarów, które nalealoby zbada w ramach tego zagadnienia. Kwestia ta prezentowana jest w artykule z perspektywy fizjoterapeuty. Przedstawiane wyniki s czci obszerniejszych bada [9]. W procesie ich projektowania, ze wzgldu na profesj autorów, uwzgldniono aspekt naruszania granic zewntrznych, pominito natomiast badanie granic wewntrznych fizjoterapeutów, co wymaga zastosowania bardziej zloonych narzdzi psychologicznych oraz rozbudowania zespolu badawczego o specjalistów innych dziedzin. W pracy postawiono nastpujce pytania badawcze: 1. Czy fizjoterapeuci dowiadczaj ze strony pacjentów naruszania dopuszczalnych granic kontaktu fizycznego? 2. Czy fizjoterapeuci s sklonni narusza etyczne granice regulujce kwestie kontaktów intymnych pomidzy terapeut a pacjentem? 3. Czy ple pacjenta i zwizana z ni sfera seksualna moe stanowi dla fizjoterapeuty barier w trakcie pracy manualnej? Material i metody Badaniem objto 80 terapeutów (39K / 41M) z czterech mazowieckich placówek medycznych, którzy stanowili stosunkowo jednorodn grup pod wzgldem wieku i stau pracy. redni wiek badanych to 30,36 (SD 5,13) lat, a redni sta pracy to 6,62 (SD 5,05) lat. Prawie wszyscy badani (98%) mieli wyksztalcenie wysze. Do bada- nia wlczono fizjoterapeutów pracujcych z pacjentami doroslymi ze schorzeniami ortopedycznymi i neurologicznymi, którzy legitymowali si co najmniej dyplomem licencjata lub technika oraz wykazywali aktywno zawodow. Z badania wylczono terapeutów pracujcych z dziemi. Otrzymane wyniki poddano analizie i opracowaniu za pomoc programu Statistica oraz skorelowano ze wszystkimi zmiennymi demograficznymi. W celu zebrania danych posluono si autorsk, wypelnian anonimowo ankiet, skladajc si lcznie z 28 pyta. Kwestionariusz ankiety powstal w oparciu o analiz dostpnej literatury, gdy nie znaleziono narzdzia na tyle wszechstronnego, które obejmowaloby wszystkie badane obszary dotyku. Aby móc precyzyjnie okreli sfery, które nalealoby dokladniej eksplorowa w przyszloci, posluono si zarówno pytaniami otwartymi, pólotwartymi, jak i zamknitymi. Wyniki W trakcie bada zapytano fizjoterapeutów, jak postrzegaj oni kierunek oddzialywania dotyku podczas terapii. Znaczna wikszo (84%) okrelila ten akt jako obustronny. W nastpnej kolejnoci sprawdzono (ryc. 2), jak badani postrzegaj dotyk zainicjowany w trakcie terapii przez leczonego pacjenta. Najwysze wartoci osignly okrelenia z grupy o charakterze odbioru negatywnego ­ niestosowny, nachalny, krpujcy. Ryc. 1. Dotyk ze strony pacjenta Fig. 1. Touching by the patient Kolejne pytanie dotyczylo sytuacji, które badani klasyfikowali jako przekraczanie dopuszczalnych granic. Nieco ponad polowa respondentów (56%) nie zetknla si z tym problemem. 37% badanych zapytanych wprost o podobne sytuacje wskazalo, i w trakcie prowadzonej terapii zdarzalo im si dowiadcza naruszania dopuszczalnych granic kontaktu fizycznego ze strony pacjentów. 7% sporód wszystkich ankietowanych nie bylo w stanie okreli, czy zetknlo si z tym problemem. Poniszy wykres ilustruje, co respondenci uznawali za przekraczanie wlasnych granic. techniczny ­ wskazujcy na wzgldy techniczne ulatwiajce prac z kobietami (masa ciala, latwiejsza komunikacja itd.), aspekt profesjonalizmu zawodowego ­ wskazujcy na stricte zawodowy, zdeseksualizowany kontakt z cialem pacjenta. Wyniki przedstawia ponisza tabela. Tab. 3. Uzasadnienie wyboru ­ aspekt techniczny i aspekt profesjonalizmu Tab. 3. Explanation of choice ­ technical aspect and professional aspect Ryc. 2. Sposoby przekraczania granic przez pacjenta Fig. 2. Ways of going through the limits by patient Aspekt techniczny ­ s lejsi/mniejsza masa ciala ­ ze wzgldu na mniejsze trudnoci techniczne ­ lepszy kontakt/zrozumienie kobiet ­ w wielu przypadkach kobiety s szczuplejsze, przez co latwiej wyczu u nich struktury, zbada, a praca jest lejsza fizycznie ­ to z kim wol pracowa manualnie zaley od wagi pacjenta, higieny, zdolnoci komunikacji ­ kobiety s drobniejsze (technicznie latwiej) Aspekt profesjonalizmu ­ cialo jest cialo ­ pracuj z osob ­ wany jest pacjent a nie jego ple ­ traktuj to jako zawód ­ pacjent jest pacjentem bez wzgldu na ple ­ podchodz do tego profesjonalnie i nie ma w tym dla mnie nic seksualnego ­ bo cialo jest zawsze takie samo ­ bo jest to moja praca ­ pacjent III ple ­ nie traktuj ciala z podtekstem seksualnym, tylko jako ,,plastelin" do pracy Wród ,,innych" odpowiedzi pojawily si takie stwierdzenia, jak: ,,chcial dotkn twarzy", ,,moje rce kierowal tam, gdzie on chce", ,,bez zapytania dotykal mnie, chcc pokaza, gdzie zlokalizowane s jego dolegliwoci", ,,rozmawiajc ze mn, cigle chwytal mnie za rk". W trakcie badania zapytano fizjoterapeutów równie o ich stosunek do norm odnoszcych si do intymnych kontaktów pomidzy fizjoterapeut a pacjentem, aby sprawdzi czy dostrzegaj oni etyczn granic dopuszczalnoci kontaktu fizycznego. Tab. 1. Normy etyczne a kontakty intymne z pacjentami Tab. 1. Ethical standards vs. intimate contacts with patients Czy normy etyczne zabraniajce fizjoterapeutom intymnych kontaktów z pacjentami s sluszne? tak, i powinno si ich bezwzgldnie przestrzega tak, ale w niektórych sytuacjach mona od nich odstpi nie trudno powiedzie Wskazania 39% 26% 8% 23% Kolejne pytanie badalo pokrewny obszar tematyczny, porednio sprawdzajc czy ple osoby leczonej stanowi dla terapeuty swoist barier, mogc wplywa na wzajemn relacj. Tab. 2. Preferencje vs ple pacjenta Tab. 2. Preferences vs patient's sex Z pacjentami jakiej plci wolisz pracowa manualnie? kobietami mczyznami nie ma znaczenia Wskazania 14% 0% 86% Jedynie dwie osoby (kobiety), wskazaly na istnienie bariery plci w trakcie leczenia manualnego, zaznaczajc, i wol one pracowa z kobietami, gdy: ,,mniej je to krpuj przy pracy w okolicach intymnych" oraz ,,pacjent nie doszuka si podtekstu seksualnego". Otrzymane wyniki skorelowano z wiekiem, plci, staem pracy, ukoczon uczelni i profilem leczonego pacjenta, jednake nie zaobserwowano istotnych statystycznie zalenoci. Dyskusja Badani wskazywali, i dotyk jest aktem dwukierunkowym, dotyczcym w równym stopniu pacjenta i terapeuty. Zaskakujce jednak wydaje si by to, i w kolejnym pytaniu badani przejawiali bardzo negatywny stosunek to dotyku ze strony pacjenta w trakcie prowadzonej terapii (ryc. 1), uznajc go najczciej za: niestosowny, krpujcy, nachalny i zagraajcy. Nieliczni uwaali tego rodzaju postpowanie pacjenta za naturalne, przyjazne i stosowne, co zdaje si wskazywa na bardzo silne poczucie wlasnych granic u fizjoterapeutów. Podobny stosunek do nieoczekiwanych zachowa pacjenta mona zaobserwowa w kolejnym pytaniu, gdzie badani wskazywali na reakcje osób wspomaganych b- Nastpnie terapeuci mogli uargumentowa swój wybór w pytaniu otwartym. Odpowiedzi uzasadniajce ich preferencje po obszernej analizie podzielono na dwie grupy tematyczne posiadajce wspólne cechy: aspekt dce przekraczaniem dopuszczalnych granic kontaktu terapeutycznego (ryc. 2). Wród wymienionych ,,innych" dziala niepodanych znalazly si takie, które w trakcie zwyczajnej konwersacji moglyby zosta uznane za przejaw dobrego kontaktu z rozmówc: ,,chcial dotkn twarzy", ,,moje rce kierowal tam, gdzie on chce", ,,bez zapytania dotykal mnie, chcc pokaza, gdzie zlokalizowane s jego dolegliwoci", ,,rozmawiajc ze mn, cigle chwytal mnie za rk". Jednake badani zamieszczali uwagi zdecydowanie wyraajce ich negatywny stosunek do tego typu zachowa. Z oburzeniem komentowali, i pacjent nie powinien ich dotyka, jeli nie jest o to proszony, a swoje dolegliwoci powinien zaznacza na schemacie ciala w karcie badania. Badanych nie pytano, czy za kadym razem proponowali pacjentom przedstawienie swoich dolegliwoci na ,,schemacie ciala". Jednoczenie na uwag zasluguje fakt, i fizjoterapeuci w swojej pracy dowiadczali równie bardzo radykalnych form naruszania dopuszczalnych granic kontaktu fizycznego (ryc. 2). Dotyk z podtekstem seksualnym, usilowanie pocalunku czy te róne formy agresji fizycznej, z którymi badani konfrontowli si w swojej pracy, wskazuj na istotn potrzeb ochrony wlasnych granic. W pewnym sensie tlumacz one równie tak rygorystyczny stosunek do zachowa pacjenta w sytuacji kontaktu fizycznego, nawet jeli doszlo do niego spontanicznie. Ple terapeuty nie byla tu istotnym statystycznie determinantem wplywajcym na czstotliwo takich zachowa. By moe, w wietle powyszych doniesie, warto byloby w toku studiów zwróci uwag na ksztaltowanie odpowiednich postaw asertywnych wród mlodych adeptów fizjoterapii. Chochowska i Marcinkowski prowadzili prace dotyczce zmyslu dotyku z udzialem osób z grupy pokrewnej ­ studentów fizjoterapii. Zgodnie z ich doniesieniami studenci potrafi wyodrbni wiele rónych kategorii dotyku, jak: przyjemny, bezstronny, troskliwy, opiekuczy, cieply emocjonalnie, bezpieczny czy inwazyjny, oraz s w stanie podczas zaj na partnerze trafnie rozpoznawa i interpretowa te kategorie. Autorzy nie precyzowali jednak, czy badali równie zagadnienie dotyczce zachowa naruszajcych granice. Powolywali si jedynie na wlasne dowiadczenia i obserwacje w pracy ze studentami [10]. W oparciu o analiz zachowa studentów podczas zaj dydaktycznych (wiczenia praktyczne), na których studenci pracuj bezporednio z cialem wspólwiczcego, autorzy podzielaj zdanie wczeniej przywolanych badaczy. Obserwacje wlasne pozwalaj sdzi, i zachowania dotykowe prezentowane w obrbie wspomnianej grupy moglyby zosta sklasyfikowane przez osoby postronne jako negatywne i zdecydowanie naruszajce granice. Interesujce jest, i sami studenci, zachceni do autoanalizy, nie interpretuj ich jako zachowania przekra- czajce granice lub zagraajce. W zwizku z tym duego znaczenia nabiera potrzeba prawidlowej edukacji w tym zakresie oraz stopniowego przyswajania wlaciwych zachowa zawodowych w toku studiów oraz w póniejszej praktyce zawodowej. Niewtpliwie naley pamita, i dotyk nie ma charakteru konstans. Jest zwizany z umiejtnoci budowania relacji i zdobywaniem praktyki w pracy z pacjentem. Jest to relacja midzyosobowa ­ spotkanie nacechowane zaufaniem i zrozumieniem. Umiejtnoci te mona przyswaja jedynie stopniowo, przy czym s one trudne do testowania. Towarzysz nabywaniu kompetencji, a przejawiaj si w empatii i zrozumieniu oraz dojrzalym zaufaniu i odpowiedzialnoci. Jednoczenie naley zwróci uwag na fakt, i w zawodzie fizjoterapeuty brakuje wyranych norm okrelajcych protokól wlaciwego zachowania w danej sytuacji terapeutycznej oraz zasad regulujcych zastosowanie dotyku jako narzdzia diagnostycznego i terapeutycznego. Wikszo zachowa okrela kontekst kulturowy i wlasna wraliwo terapeuty. By moe interesujca bylaby próba prospektywnego zbadania tej samej grupy studentów w trakcie kolejnych lat studiów w kontekcie zmiany podejcia do ciala ludzkiego. Monaby odway si na hipotez, i wraz z uplywem lat i wzrostem dowiadczenia wyniki moglyby by odmienne i nie tak stanowczo sformulowane. Dlugoletnia praca moe sprzyja wikszej wyrozumialoci oraz lagodniejszej interpretacji zachowa dotykowych pacjenta. W ramach przeprowadzonych bada zastanawiano si równie nad granicami kontaktu fizycznego w relacji terapeutycznej w obszarze seksualnoci. Dotyk jest wanym elementem relacji midzyludzkich i intensywnym rodkiem oddzialywania. Wikszo czynnoci zawodowych takich, jak np. badanie fizykalne, czy te róne formy terapii, opartych jest bowiem na bliskim kontakcie fizycznym. Fizjoterapeuci jako tzw. ,,zawodowi dotykacze" (,,Berufsberührer") [11, 12, 13], podobnie jak lekarze czy pielgniarki, czsto znajduj si w strefie intymnej pacjenta, która zazwyczaj zarezerwowana jest tylko dla najbliszych osób. W literaturze pojawiaj si wzmianki [12] mówice o tym, e z dotykiem zwizane s silne emocje przynalene sferze seksualnej czlowieka, przez co staje si on bardzo intensywnym rodkiem oddzialywania. Niektórzy badacze uwaaj nawet, e dotyk jest jednym z podstawowych sposobów komunikacji spolecznej i seksualnej [6], nic wic dziwnego, e sytuacja terapeutyczna wzbudza czasem pewne skojarzenia natury seksualnej. W trakcie zabiegów fizjoterapeutycznych dochodzi do kontaktu cielesnego, który z jednej strony pomaga w wytworzeniu glbokiej, opartej na zaufaniu relacji, z drugiej jednak strony implikuje powstanie sytuacji trudnych dla obu stron, w których zawodowy kontakt fizyczny moe przybra intymny charakter [8]. Regulacje dotyczce relacji seksualnych pomidzy personelem medycznym a pacjentami definiowane s jako normy zwyczajowe majce swoje ródlo w tradycji antycznej, lub jako zalecenia towarzystw zrzeszajcych przedstawicieli danej profesji (np. General Medical Council, American Medical Association, American Psychiatric Association) [14,15]. W literaturze nie znaleziono wzmianek dotyczcych tego typu norm w zawodzie fizjoterapeuty. Kodeks Etyczny Fizjoterapeuty Rzeczypospolitej Polskiej [16], nie porusza tej kwestii a zawód fizjoterapeuty w Polsce nie posiada jeszcze ustawy zawodowej regulujcej wszystkie kwestie z nim zwizane. Zatem normy, na które powolywano si w artykule, wynikaly z zalece deontologicznych dotyczcych zawodów medycznych, gdy wydaje si, e istniej pewne cechy wspólne (np. otwarto na problemy pacjenta, powicanie mu uwagi, zaufanie, bliski kontakt), które zawiera kada ,,relacja niesienia pomocy", w tym take relacja fizjoterapeuta ­ pacjent. Fizjoterapeuta w swojej praktyce zawodowej powinien zatem kierowa si przede wszystkim dobrze pojtym dobrem pacjenta, przepisami Kodeksu Etyki Lekarskiej [17] i ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 21.) o zawodzie lekarza [18], a dopiero póniej wszystkimi innymi przepisami administracyjnymi. Zasady etyczne obowizuj kadego czlowieka bez wzgldu na stan, wiek, zawód, pozycj i stanowisko oraz bez wzgldu na rodowisko spoleczne, w którym si znajduje. Nauka, wiedza i praktyka powinny sluy dobru, zdrowiu i szczciu kadego czlowieka. Dzialanie zawodowe powinno by ukierunkowane na dobro pacjenta, co wie si z podstawow zasad ­ nie szkodzi! [19,20]. Pomimo istnienia pewnych norm, wedlug których utrzymywanie intymnych kontaktów z pacjentami przez pracowników sluby zdrowia jest czym nieetycznym lub te nagannym, dochodzi do tego typu zachowa. W literaturze pojawiaj si doniesienia dotyczce tego zjawiska wród psychoterapeutów, psychiatrów, seksuologów, ginekologów, pielgniarek i pracowników socjalnych. Problem ten zdaje si w wikszym stopniu dotyka terapeutów plci mskiej [14,15, 21-24]. Wród badanych specjalistów z rónych dziedzin znalazlo si jedynie 13 fizjoterapeutów [22]. Mimo i byla to bardzo nieliczna próba, warto potraktowa j jako zasygnalizowanie pewnego problemu badawczego, który moe dotyczy take tej grupy zawodowej. Wspomniani autorzy wskazuj w wikszoci na negatywne nastpstwa seksualnych relacji z pacjentami, uznajc je najczciej za przyczyn przerwania leczenia, uzalenienia uczuciowego, utraty zaufania do terapeutów, pojawienia si problemów w yciu osobistym, prób samobójczych i pogorszenia stanu chorego. W odniesieniu do powyszych danych zastanawiano si, czy problem naruszania etycznych granic kontaktu fizycznego pojawia si równie w rodowisku fizjoterapeutów. Pytanie o stosunek do norm (tab.1) bylo prób poredniego zbadania, czy fizjoterapeuci byliby sklonni przekroczy tego typu granice i wej w intymny kontakt ze swoim pacjentem. Pytanie sformulowano w taki sposób, aby respondenci nie czuli si sprawdzani w tej bardzo wraliwej sferze. Wikszo badanych (65%) byla zdania, i normy etyczne zabraniajce fizjoterapeutom intymnych kontaktów z pacjentami s sluszne, z czego 39% uwaalo, e naley ich bezwzgldnie przestrzega, a 26% dopuszczalo sytuacje, w których mona od nich odstpi. Ankieta nie precyzowala tych sytuacji. W trakcie bada niektórzy z respondentów glono zastanawiali si, czy istniej jakiekolwiek normy zabraniajce intymnych relacji midzy pacjentami a fizjoterapeutami. W badaniu nie ucilano bowiem, o jakie dokladnie normy etyczne pytaj badacze. Inni z badanych oburzeni stwierdzali, e nikt nie moe im zabroni wizania si z pacjentami. Wród otrzymanych wyników zaskakuje do dua liczba osób niezdecydowanych (23%), które by moe, pomimo anonimowoci ankiety, nie chcialy wprost wyrazi swojego zdania. Z tego te wzgldu obszar ten wydaje si by interesujcy w perspektywie dalszych bada. By moe nalealoby przeformulowa pytanie lub uy bardziej zaawansowanych narzdzi badawczych, aby uzyska bardziej wiarygodne i kompletne dane w tym zakresie. W ostatnim z badanych obszarów dotyczcych granic kontaktu fizycznego zastanawiano si czy ple pacjenta i zwizana z ni sfera seksualna moe stanowi dla fizjoterapeuty barier w trakcie pracy manualnej. Badani zapytani o to, z osobami jakiej plci wol pracowa manualnie, wskazywali czsto, e pacjent nie jest dla nich obiektem seksualnym. Znaczna wikszo (86%) nie przywizywala wagi do tego, jakiej plci jest leczona osoba (tab.2). Niewielki odsetek badanych (14%), zarówno kobiet, jak i mczyzn twierdzil, e woli pracowa z kobietami. Jako argumenty uzasadniajce wybór (tab.4) badani podawali najczciej ,,mniejsz mas ciala kobiet", a przez to mniejsze trudnoci techniczne w trakcie terapii. Poza tym respondenci zaznaczali swój profesjonalizm poprzez stwierdzenia typu: ,,traktuj to jako zawód", ,,wany jest pacjent a nie jego ple", ,,cialo jest cialem ­ pracuj z osob". Na uwag zasluguj równie takie obrazowe porównania, jak: ,,nie traktuj ciala z podtekstem seksualnym, tylko jako plastelin do pracy" lub ,,pacjent III ple". Jedynie dwie badane osoby (kobiety), wskazaly na istnienie bariery plci w trakcie kontaktowych form terapii, zaznaczajc, i wol one pracowa z kobietami, gdy: ,,mniej je to krpuj przy pracy w okolicach intymnych" oraz ,,pacjent nie doszuka si podtekstu seksualnego". Uzyskane informacje zdaj si by szczególnie istotne dla pacjentów, gdy wielu z nich donosi, e obawia si seksualnych konotacji w relacji terapeutycznej. Z tego te wzgldu pacjenci niekiedy trafiaj na terapi zbyt póno lub, ze szkod dla siebie, czasem rezygnuj z zabiegów, nie chcc pracowa z fizjoterapeutami przeciwnej plci. W wietle powyszych rozwaa, oraz biorc pod uwag wskazane wczeniej negatywne nastpstwa przekraczania granic w ,,relacjach niesienia pomocy", mona by sugerowa, i kontakt fizyczny z pacjentem na plaszczynie terapeutycznej powinien zosta pozbawiony konotacji seksualnych, które w innych okolicznociach s wywolywane przez obnaone cialo bd te dotykanie jego intymnych czci. Dotyk, wykonany we wlaciwy sposób, pozwala poradzi sobie z nadmiern bliskoci i przynosi wiele korzyci. ,,Terapeuci zdaj sobie spraw z wagi dotyku wykonywanego w taki sposób, aby manifestowal pozytywne przeslania, a jednoczenie byl wyzbyty zabarwienia intymnego. Jeli dotyk postrzegany jest jako sygnal ciepla i wizi, to moe wzbudza inne powizane zachowania, takie jak na przyklad lepszy kontakt werbalny z pacjentami i przyjazne postawy pacjentów wobec personelu." [2] Jak ju wczeniej wspomniano, badanie fizykalne czy te terapia to bardzo specyficzna forma kontaktu, w której, ze wzgldu na fizyczn blisko stosowanych procedur, moe dochodzi do przekraczania granic po obu stronach interakcji. Pewne bariery, z definicji leczniczego charakteru spotkania, musz zosta naruszone, aby wykona zabiegi niezbdne do przywrócenia zdrowia. Powysze badania byly prób pokazania granic, z jakimi fizjoterapeuci konfrontuj si w swojej pracy, bdc jednoczenie tymi, którzy je przekraczaj i dowiadczaj ich przekraczania. Jako pracownicy medyczni niejednokrotnie musz konfrontowa si z sytuacjami naruszajcymi przyjte reguly lub nieodpowiednimi zachowaniami osób wspomaganych, dlatego tak wane jest rozwinicie u nich postawy asertywnej. Jak wskazuje literatura, kontakt terapeutyczny, mimo i do pewnego stopnia osobisty, nie jest kontaktem towarzyskim, lecz ma sluy leczeniu i rehabilitacji. Jest to spotkanie, w którym musz istnie pewne reguly. Tam, gdzie jest blisko, musz by take wyranie okrelone granice, których nie wolno przekracza bez pozwolenia. Warunkuje to wzajemny szacunek [5]. Przedstawione badania wlasne s prób ukazania tematu niezwykle zloonego, obejmujcego wiele rónych dziedzin naukowych, co stanowilo niemaly problem przy zgromadzeniu odpowiedniej literatury i wyborze wlaciwych narzdzi badawczych. Niestety brak literatury oraz prac naukowych w obszarze tej grupy zawodowej uniemoliwia odniesienie uzyskanych rezultatów do innych bada. Z tego te wzgldu otrzymane wyniki naley traktowa jako badania pilotaowe, bdce podstaw do kolejnych, szerzej zakrojonych analiz w ramach interdyscyplinarnego zespolu i przy zastosowaniu bardziej zaawansowanych narzdzi badawczych. Zasadnym i niezwykle interesujcym wydaje si by równie eksploracja tego zjawiska z perspektywy pacjenta. Wnioski Analiza otrzymanych wyników pozwala wysnu nastpujce wnioski: 1. Wikszo fizjoterapeutów w trakcie swojej pracy nie dowiadcza ze strony pacjentów naruszania dopuszczalnych granic kontaktu fizycznego. 2. Badani, mimo i w wikszoci akceptuj zasadno istnienia granic etycznych dotyczcych kontaktów intymnych z pacjentami, dopuszczaj od nich pewne odstpstwa. 3. Ple leczonego pacjenta i zwizana z ni sfera seksualna zdaje si nie stanowi dla fizjoterapeutów znaczcej bariery w trakcie pracy manualnej. Pimiennnictwo 1. Niethammer U. Stille Zwiesprache mit dem Körper ­ Berührung aus Sicht der Feldenkrais Methode. Krankengymnastik 2003; 12: 2134-2141. Knapp ML, Hall J. Komunikacja niewerbalna w interakcja midzyludzkich. Wroclaw: Astrum; 1997. Besuden F. Berühren und Berührt ­ Werden in der Therapie. Krankengymnastik 2003; 12: 2122-2130. Dymek M. Komunikacja niewerbalna te wana. Nowa Szkola 1996; 3: 20-23. Reumont A. Wer berührt wen in der Therapie. Krankengymnastik 2003; 12: 2156-2164. Schneider C. Körpersprache als Ausdruck psychosomatischen Geschehens. Krankengymnastik 2002; 6: 940-946. Drimalla­Schlieszus H. Empathie und Abgrenzung ­ Inhalte der Physiotherapieausbildung. Krankengymnastik 2002; 4: 13-22. Karcher S. Grenzen des Körperdialogs Krankengymnastik 2000; 1: 65-71. Dadura E, Wójcik A, Gajewski J. Dotyk w praktyce zawodowej ­ postrzeganie dotyku przez fizjoterapeutów. Post Rehab 2013; 2: 13-19. Chochowska M, Marcinkowski JT. Znaczenie dotyku w medycynie ­ na przykladzie terapii tkanek mikkich. CZ. II. Dotyk jako czynnik terapeutyczny i kod kulturowy. Hygeia Public Health 2013, 48(3): 269-273. Schneider C. Patientenbindung durch Kommunikation. Weichen stellen im Erstgespräch. Physiopraxis 2003; 3: 42-45. Wilda-Kiesel A. Die Kommunikation zwischen Therapeut und Patient. Krankengymnastik 2003; 3: 394-400. Mc Rae R. Kliniczne Badanie Ortopedyczne. Wroclaw: Urban&Partner; 2006. Fahy T, Fisher N. Sexual contact between doctors and patients. BMJ 1992; 304: 1519-1520. http://www.deepdyve.com/assets/images/DeepDyve-Logo-lg.png Advances in Rehabilitation de Gruyter

Dotyk w relacji fizjoterapeuta – pacjent a granice kontaktu fizycznego / Touch in the physiotherapist patient relationship – limits of physical contact

Loading next page...
 
/lp/de-gruyter/dotyk-w-relacji-fizjoterapeuta-pacjent-a-granice-kontaktu-fizycznego-8IgB0n2p0H

References

References for this paper are not available at this time. We will be adding them shortly, thank you for your patience.

Publisher
de Gruyter
Copyright
Copyright © 2014 by the
ISSN
1734-4948
eISSN
1734-4948
DOI
10.1515/rehab-2015-0007
Publisher site
See Article on Publisher Site

Abstract

Introduction: Relationship between physiotherapist and patient has specific form of contact, in which latter lets the former to go through his personal distance, because some medical procedures demand close physical contact. Physical treatment can imply some kind of intimacy, because therapist and patient meet on physical, psychical and social level. It can cause attempts to violate boundary of this relation. The goal of this pilot study was exploration of physiotherapist's boundaries in physical treatment and specification of the areas within this topic, which should be explored in the future. Material and methods: 80 therapists (39 female, 41 male) completed anonymously a questionnaire (28 questions ­ open, semi-open, closed). Results: Half of the respondents (56%) haven't experienced violating boundaries of physical contact by patients, 37% have met this kind of attempts and inform mostly about: touch with sexual connotation, attempts to kiss and aggression. The most of physiotherapists (65%) think the standards of prohibiting intimate contacts between therapists and patients are appropriate, but some (26%) allow exceptions due to circumstances. The majority of respondents (86%) indicate patient's sex no matter, 14% prefer to work with women. Conclusions: The most of physiotherapists don't experience violating acceptable borders of physical contact by patients during treatment. Respondents accept mostly standards of prohibiting intimate contacts between therapists and patients, although some allow exceptions due to circumstances. Sex of treated person and connected within sexual boundary doesn't seem to be a barrier in their work. Key words: borders, manual work, attitudes, sexuality, professional ethics Wstp Kontakt fizyczny jest istotnym elementem ycia kadego czlowieka poczwszy od najmlodszych lat jego istnienia, a do pónej staroci. Dotyk jest prawdopodobnie jednym z pierwszych zmyslów, które pojawiaj si w rozwoju czlowieka, i jednoczenie jedynym, którego percepcja wraz z wiekiem prawie nie ulega zmianie. Jest on istotny w kadym momencie wzrastania, a szczególnie we wczesnych jego etapach, gdy dzieci za pomoc dotyku poznaj otaczajcy ich wiat. Badania pokazuj, i dzieci, którym w wieku niemowlcym brakowalo dotyku, ucz si chodzi i mówi znacznie póniej ni ich rówienicy [1-4]. Osoby unikajce kontaktu fizycznego odznaczaj si wyszym poziomem lku i napicia w codziennym yciu [2]. Deficyty w tym obszarze mog rzutowa na osobowo czlowieka lub te rodzi powane zaburzenia. Cho ilo zachowa dotykowych, pojawiajcych si w trakcie interakcji spolecznych maleje wraz z wiekiem, to wci nie zanika elementarna potrzeba bliskoci, któr odczuwa kady czlowiek, nawet w ostatnich dekadach swojego ycia. Mona zatem przypuszcza, i potrzeba kontaktu cielesnego jest fundamentalnym i jednym z najbardziej pierwotnych pragnie czlowieka [1,5]. Jzyk dotyku jest wielowymiarowy i stanowi cenne ródlo informacji zarówno o tych, którzy go inicjuj, jak i o tych, przez których jest on unikany. Z zagadnieniem dotyku cile zwizane s dwa terminy, a mianowicie pojcie dystansu i granic. Dystans okrela relacj przestrzenn rónych podmiotów lub osób, które mog znajdowa si wzgldem siebie w rónej odlegloci. Odleglo ta regulowana jest przez normy spoleczno ­ kulturowe i w duej mierze zaley od wzajemnych relacji, obecnej sytuacji i chwilowych uczu [6-7]. Nawyki zwizane z dotykaniem zmieniaj si wraz z wiekiem, zale od plci, kontekstu sytuacyjnego i krgu kulturowego. Zawsze jednak stopniowo zmniejszajcy si dystans prowadzi do konfrontacji z granicami danej osoby. W literaturze [7] pojawia si podzial na granice zewntrze (cielesne) i wewntrzne (psychiczne). Skóra stanowi zewntrzn, fizjologiczn barier oddzielajc czlowieka od otaczajcego go wiata. Nie jest ona jednak tosama z granic, jakiej czlowiek potrzebuje w interakcji ze rodowiskiem zewntrznym. Granica wewntrzna oznacza, e dana osoba potrafi zdystansowa si od wplywu rodowiska na wlasne ycie wewntrzne. Kady czlowiek indywidualnie ustala swoje granice zewntrzne i wewntrzne. Konfrontacja granic wlasnych z granicami innych ludzi dostarcza informacji zwrotnych, sygnalizu- jcych stosowno bd te niedopuszczalno pewnych zachowa [7]. W relacjach midzyludzkich istnieje wiele moliwoci przekraczania granic. Sytuacja terapeutyczna jest bardzo specyficzn form relacji, w ramach której ewentualne naruszanie granic jest usankcjonowane domnieman zgod, przyjt umownie przez obie strony. Ju na wstpie spotkania fizjoterapeuty z pacjentem dochodzi do naruszenia wielu barier, na przyklad poprzez osobiste pytania czy te fizyczny kontakt. Jednak naley pamita, e dotyk jest zjawiskiem dotyczcym obu stron interakcji. W trakcie terapii nie tylko pacjent dowiadcza dotyku. Fizjoterapeuta równie jest dotykany przez pacjenta, i to w sposób bardzo szeroko rozumiany. Dochodzi do kontaktu na plaszczynie fizycznej, psychicznej i spolecznej [8]. Drimalla wymienia kilka form przekraczania granic, które mog pojawi si podczas terapii. Manifestuj si one poprzez nieszanowanie cielesnego dystansu, nadmierne obarczanie innych swoimi problemami, stawianie wygórowanych wymaga, które powinna spelni druga strona (danie wikszej iloci czasu, uwagi) bd te niedotrzymywanie wspólnie podjtych ustale [7]. Celem niniejszych pilotaowych bada byla próba ukazania problemu granic w relacji fizjoterapeuta ­ pacjent oraz nakrelenie przyszlych obszarów, które nalealoby zbada w ramach tego zagadnienia. Kwestia ta prezentowana jest w artykule z perspektywy fizjoterapeuty. Przedstawiane wyniki s czci obszerniejszych bada [9]. W procesie ich projektowania, ze wzgldu na profesj autorów, uwzgldniono aspekt naruszania granic zewntrznych, pominito natomiast badanie granic wewntrznych fizjoterapeutów, co wymaga zastosowania bardziej zloonych narzdzi psychologicznych oraz rozbudowania zespolu badawczego o specjalistów innych dziedzin. W pracy postawiono nastpujce pytania badawcze: 1. Czy fizjoterapeuci dowiadczaj ze strony pacjentów naruszania dopuszczalnych granic kontaktu fizycznego? 2. Czy fizjoterapeuci s sklonni narusza etyczne granice regulujce kwestie kontaktów intymnych pomidzy terapeut a pacjentem? 3. Czy ple pacjenta i zwizana z ni sfera seksualna moe stanowi dla fizjoterapeuty barier w trakcie pracy manualnej? Material i metody Badaniem objto 80 terapeutów (39K / 41M) z czterech mazowieckich placówek medycznych, którzy stanowili stosunkowo jednorodn grup pod wzgldem wieku i stau pracy. redni wiek badanych to 30,36 (SD 5,13) lat, a redni sta pracy to 6,62 (SD 5,05) lat. Prawie wszyscy badani (98%) mieli wyksztalcenie wysze. Do bada- nia wlczono fizjoterapeutów pracujcych z pacjentami doroslymi ze schorzeniami ortopedycznymi i neurologicznymi, którzy legitymowali si co najmniej dyplomem licencjata lub technika oraz wykazywali aktywno zawodow. Z badania wylczono terapeutów pracujcych z dziemi. Otrzymane wyniki poddano analizie i opracowaniu za pomoc programu Statistica oraz skorelowano ze wszystkimi zmiennymi demograficznymi. W celu zebrania danych posluono si autorsk, wypelnian anonimowo ankiet, skladajc si lcznie z 28 pyta. Kwestionariusz ankiety powstal w oparciu o analiz dostpnej literatury, gdy nie znaleziono narzdzia na tyle wszechstronnego, które obejmowaloby wszystkie badane obszary dotyku. Aby móc precyzyjnie okreli sfery, które nalealoby dokladniej eksplorowa w przyszloci, posluono si zarówno pytaniami otwartymi, pólotwartymi, jak i zamknitymi. Wyniki W trakcie bada zapytano fizjoterapeutów, jak postrzegaj oni kierunek oddzialywania dotyku podczas terapii. Znaczna wikszo (84%) okrelila ten akt jako obustronny. W nastpnej kolejnoci sprawdzono (ryc. 2), jak badani postrzegaj dotyk zainicjowany w trakcie terapii przez leczonego pacjenta. Najwysze wartoci osignly okrelenia z grupy o charakterze odbioru negatywnego ­ niestosowny, nachalny, krpujcy. Ryc. 1. Dotyk ze strony pacjenta Fig. 1. Touching by the patient Kolejne pytanie dotyczylo sytuacji, które badani klasyfikowali jako przekraczanie dopuszczalnych granic. Nieco ponad polowa respondentów (56%) nie zetknla si z tym problemem. 37% badanych zapytanych wprost o podobne sytuacje wskazalo, i w trakcie prowadzonej terapii zdarzalo im si dowiadcza naruszania dopuszczalnych granic kontaktu fizycznego ze strony pacjentów. 7% sporód wszystkich ankietowanych nie bylo w stanie okreli, czy zetknlo si z tym problemem. Poniszy wykres ilustruje, co respondenci uznawali za przekraczanie wlasnych granic. techniczny ­ wskazujcy na wzgldy techniczne ulatwiajce prac z kobietami (masa ciala, latwiejsza komunikacja itd.), aspekt profesjonalizmu zawodowego ­ wskazujcy na stricte zawodowy, zdeseksualizowany kontakt z cialem pacjenta. Wyniki przedstawia ponisza tabela. Tab. 3. Uzasadnienie wyboru ­ aspekt techniczny i aspekt profesjonalizmu Tab. 3. Explanation of choice ­ technical aspect and professional aspect Ryc. 2. Sposoby przekraczania granic przez pacjenta Fig. 2. Ways of going through the limits by patient Aspekt techniczny ­ s lejsi/mniejsza masa ciala ­ ze wzgldu na mniejsze trudnoci techniczne ­ lepszy kontakt/zrozumienie kobiet ­ w wielu przypadkach kobiety s szczuplejsze, przez co latwiej wyczu u nich struktury, zbada, a praca jest lejsza fizycznie ­ to z kim wol pracowa manualnie zaley od wagi pacjenta, higieny, zdolnoci komunikacji ­ kobiety s drobniejsze (technicznie latwiej) Aspekt profesjonalizmu ­ cialo jest cialo ­ pracuj z osob ­ wany jest pacjent a nie jego ple ­ traktuj to jako zawód ­ pacjent jest pacjentem bez wzgldu na ple ­ podchodz do tego profesjonalnie i nie ma w tym dla mnie nic seksualnego ­ bo cialo jest zawsze takie samo ­ bo jest to moja praca ­ pacjent III ple ­ nie traktuj ciala z podtekstem seksualnym, tylko jako ,,plastelin" do pracy Wród ,,innych" odpowiedzi pojawily si takie stwierdzenia, jak: ,,chcial dotkn twarzy", ,,moje rce kierowal tam, gdzie on chce", ,,bez zapytania dotykal mnie, chcc pokaza, gdzie zlokalizowane s jego dolegliwoci", ,,rozmawiajc ze mn, cigle chwytal mnie za rk". W trakcie badania zapytano fizjoterapeutów równie o ich stosunek do norm odnoszcych si do intymnych kontaktów pomidzy fizjoterapeut a pacjentem, aby sprawdzi czy dostrzegaj oni etyczn granic dopuszczalnoci kontaktu fizycznego. Tab. 1. Normy etyczne a kontakty intymne z pacjentami Tab. 1. Ethical standards vs. intimate contacts with patients Czy normy etyczne zabraniajce fizjoterapeutom intymnych kontaktów z pacjentami s sluszne? tak, i powinno si ich bezwzgldnie przestrzega tak, ale w niektórych sytuacjach mona od nich odstpi nie trudno powiedzie Wskazania 39% 26% 8% 23% Kolejne pytanie badalo pokrewny obszar tematyczny, porednio sprawdzajc czy ple osoby leczonej stanowi dla terapeuty swoist barier, mogc wplywa na wzajemn relacj. Tab. 2. Preferencje vs ple pacjenta Tab. 2. Preferences vs patient's sex Z pacjentami jakiej plci wolisz pracowa manualnie? kobietami mczyznami nie ma znaczenia Wskazania 14% 0% 86% Jedynie dwie osoby (kobiety), wskazaly na istnienie bariery plci w trakcie leczenia manualnego, zaznaczajc, i wol one pracowa z kobietami, gdy: ,,mniej je to krpuj przy pracy w okolicach intymnych" oraz ,,pacjent nie doszuka si podtekstu seksualnego". Otrzymane wyniki skorelowano z wiekiem, plci, staem pracy, ukoczon uczelni i profilem leczonego pacjenta, jednake nie zaobserwowano istotnych statystycznie zalenoci. Dyskusja Badani wskazywali, i dotyk jest aktem dwukierunkowym, dotyczcym w równym stopniu pacjenta i terapeuty. Zaskakujce jednak wydaje si by to, i w kolejnym pytaniu badani przejawiali bardzo negatywny stosunek to dotyku ze strony pacjenta w trakcie prowadzonej terapii (ryc. 1), uznajc go najczciej za: niestosowny, krpujcy, nachalny i zagraajcy. Nieliczni uwaali tego rodzaju postpowanie pacjenta za naturalne, przyjazne i stosowne, co zdaje si wskazywa na bardzo silne poczucie wlasnych granic u fizjoterapeutów. Podobny stosunek do nieoczekiwanych zachowa pacjenta mona zaobserwowa w kolejnym pytaniu, gdzie badani wskazywali na reakcje osób wspomaganych b- Nastpnie terapeuci mogli uargumentowa swój wybór w pytaniu otwartym. Odpowiedzi uzasadniajce ich preferencje po obszernej analizie podzielono na dwie grupy tematyczne posiadajce wspólne cechy: aspekt dce przekraczaniem dopuszczalnych granic kontaktu terapeutycznego (ryc. 2). Wród wymienionych ,,innych" dziala niepodanych znalazly si takie, które w trakcie zwyczajnej konwersacji moglyby zosta uznane za przejaw dobrego kontaktu z rozmówc: ,,chcial dotkn twarzy", ,,moje rce kierowal tam, gdzie on chce", ,,bez zapytania dotykal mnie, chcc pokaza, gdzie zlokalizowane s jego dolegliwoci", ,,rozmawiajc ze mn, cigle chwytal mnie za rk". Jednake badani zamieszczali uwagi zdecydowanie wyraajce ich negatywny stosunek do tego typu zachowa. Z oburzeniem komentowali, i pacjent nie powinien ich dotyka, jeli nie jest o to proszony, a swoje dolegliwoci powinien zaznacza na schemacie ciala w karcie badania. Badanych nie pytano, czy za kadym razem proponowali pacjentom przedstawienie swoich dolegliwoci na ,,schemacie ciala". Jednoczenie na uwag zasluguje fakt, i fizjoterapeuci w swojej pracy dowiadczali równie bardzo radykalnych form naruszania dopuszczalnych granic kontaktu fizycznego (ryc. 2). Dotyk z podtekstem seksualnym, usilowanie pocalunku czy te róne formy agresji fizycznej, z którymi badani konfrontowli si w swojej pracy, wskazuj na istotn potrzeb ochrony wlasnych granic. W pewnym sensie tlumacz one równie tak rygorystyczny stosunek do zachowa pacjenta w sytuacji kontaktu fizycznego, nawet jeli doszlo do niego spontanicznie. Ple terapeuty nie byla tu istotnym statystycznie determinantem wplywajcym na czstotliwo takich zachowa. By moe, w wietle powyszych doniesie, warto byloby w toku studiów zwróci uwag na ksztaltowanie odpowiednich postaw asertywnych wród mlodych adeptów fizjoterapii. Chochowska i Marcinkowski prowadzili prace dotyczce zmyslu dotyku z udzialem osób z grupy pokrewnej ­ studentów fizjoterapii. Zgodnie z ich doniesieniami studenci potrafi wyodrbni wiele rónych kategorii dotyku, jak: przyjemny, bezstronny, troskliwy, opiekuczy, cieply emocjonalnie, bezpieczny czy inwazyjny, oraz s w stanie podczas zaj na partnerze trafnie rozpoznawa i interpretowa te kategorie. Autorzy nie precyzowali jednak, czy badali równie zagadnienie dotyczce zachowa naruszajcych granice. Powolywali si jedynie na wlasne dowiadczenia i obserwacje w pracy ze studentami [10]. W oparciu o analiz zachowa studentów podczas zaj dydaktycznych (wiczenia praktyczne), na których studenci pracuj bezporednio z cialem wspólwiczcego, autorzy podzielaj zdanie wczeniej przywolanych badaczy. Obserwacje wlasne pozwalaj sdzi, i zachowania dotykowe prezentowane w obrbie wspomnianej grupy moglyby zosta sklasyfikowane przez osoby postronne jako negatywne i zdecydowanie naruszajce granice. Interesujce jest, i sami studenci, zachceni do autoanalizy, nie interpretuj ich jako zachowania przekra- czajce granice lub zagraajce. W zwizku z tym duego znaczenia nabiera potrzeba prawidlowej edukacji w tym zakresie oraz stopniowego przyswajania wlaciwych zachowa zawodowych w toku studiów oraz w póniejszej praktyce zawodowej. Niewtpliwie naley pamita, i dotyk nie ma charakteru konstans. Jest zwizany z umiejtnoci budowania relacji i zdobywaniem praktyki w pracy z pacjentem. Jest to relacja midzyosobowa ­ spotkanie nacechowane zaufaniem i zrozumieniem. Umiejtnoci te mona przyswaja jedynie stopniowo, przy czym s one trudne do testowania. Towarzysz nabywaniu kompetencji, a przejawiaj si w empatii i zrozumieniu oraz dojrzalym zaufaniu i odpowiedzialnoci. Jednoczenie naley zwróci uwag na fakt, i w zawodzie fizjoterapeuty brakuje wyranych norm okrelajcych protokól wlaciwego zachowania w danej sytuacji terapeutycznej oraz zasad regulujcych zastosowanie dotyku jako narzdzia diagnostycznego i terapeutycznego. Wikszo zachowa okrela kontekst kulturowy i wlasna wraliwo terapeuty. By moe interesujca bylaby próba prospektywnego zbadania tej samej grupy studentów w trakcie kolejnych lat studiów w kontekcie zmiany podejcia do ciala ludzkiego. Monaby odway si na hipotez, i wraz z uplywem lat i wzrostem dowiadczenia wyniki moglyby by odmienne i nie tak stanowczo sformulowane. Dlugoletnia praca moe sprzyja wikszej wyrozumialoci oraz lagodniejszej interpretacji zachowa dotykowych pacjenta. W ramach przeprowadzonych bada zastanawiano si równie nad granicami kontaktu fizycznego w relacji terapeutycznej w obszarze seksualnoci. Dotyk jest wanym elementem relacji midzyludzkich i intensywnym rodkiem oddzialywania. Wikszo czynnoci zawodowych takich, jak np. badanie fizykalne, czy te róne formy terapii, opartych jest bowiem na bliskim kontakcie fizycznym. Fizjoterapeuci jako tzw. ,,zawodowi dotykacze" (,,Berufsberührer") [11, 12, 13], podobnie jak lekarze czy pielgniarki, czsto znajduj si w strefie intymnej pacjenta, która zazwyczaj zarezerwowana jest tylko dla najbliszych osób. W literaturze pojawiaj si wzmianki [12] mówice o tym, e z dotykiem zwizane s silne emocje przynalene sferze seksualnej czlowieka, przez co staje si on bardzo intensywnym rodkiem oddzialywania. Niektórzy badacze uwaaj nawet, e dotyk jest jednym z podstawowych sposobów komunikacji spolecznej i seksualnej [6], nic wic dziwnego, e sytuacja terapeutyczna wzbudza czasem pewne skojarzenia natury seksualnej. W trakcie zabiegów fizjoterapeutycznych dochodzi do kontaktu cielesnego, który z jednej strony pomaga w wytworzeniu glbokiej, opartej na zaufaniu relacji, z drugiej jednak strony implikuje powstanie sytuacji trudnych dla obu stron, w których zawodowy kontakt fizyczny moe przybra intymny charakter [8]. Regulacje dotyczce relacji seksualnych pomidzy personelem medycznym a pacjentami definiowane s jako normy zwyczajowe majce swoje ródlo w tradycji antycznej, lub jako zalecenia towarzystw zrzeszajcych przedstawicieli danej profesji (np. General Medical Council, American Medical Association, American Psychiatric Association) [14,15]. W literaturze nie znaleziono wzmianek dotyczcych tego typu norm w zawodzie fizjoterapeuty. Kodeks Etyczny Fizjoterapeuty Rzeczypospolitej Polskiej [16], nie porusza tej kwestii a zawód fizjoterapeuty w Polsce nie posiada jeszcze ustawy zawodowej regulujcej wszystkie kwestie z nim zwizane. Zatem normy, na które powolywano si w artykule, wynikaly z zalece deontologicznych dotyczcych zawodów medycznych, gdy wydaje si, e istniej pewne cechy wspólne (np. otwarto na problemy pacjenta, powicanie mu uwagi, zaufanie, bliski kontakt), które zawiera kada ,,relacja niesienia pomocy", w tym take relacja fizjoterapeuta ­ pacjent. Fizjoterapeuta w swojej praktyce zawodowej powinien zatem kierowa si przede wszystkim dobrze pojtym dobrem pacjenta, przepisami Kodeksu Etyki Lekarskiej [17] i ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 21.) o zawodzie lekarza [18], a dopiero póniej wszystkimi innymi przepisami administracyjnymi. Zasady etyczne obowizuj kadego czlowieka bez wzgldu na stan, wiek, zawód, pozycj i stanowisko oraz bez wzgldu na rodowisko spoleczne, w którym si znajduje. Nauka, wiedza i praktyka powinny sluy dobru, zdrowiu i szczciu kadego czlowieka. Dzialanie zawodowe powinno by ukierunkowane na dobro pacjenta, co wie si z podstawow zasad ­ nie szkodzi! [19,20]. Pomimo istnienia pewnych norm, wedlug których utrzymywanie intymnych kontaktów z pacjentami przez pracowników sluby zdrowia jest czym nieetycznym lub te nagannym, dochodzi do tego typu zachowa. W literaturze pojawiaj si doniesienia dotyczce tego zjawiska wród psychoterapeutów, psychiatrów, seksuologów, ginekologów, pielgniarek i pracowników socjalnych. Problem ten zdaje si w wikszym stopniu dotyka terapeutów plci mskiej [14,15, 21-24]. Wród badanych specjalistów z rónych dziedzin znalazlo si jedynie 13 fizjoterapeutów [22]. Mimo i byla to bardzo nieliczna próba, warto potraktowa j jako zasygnalizowanie pewnego problemu badawczego, który moe dotyczy take tej grupy zawodowej. Wspomniani autorzy wskazuj w wikszoci na negatywne nastpstwa seksualnych relacji z pacjentami, uznajc je najczciej za przyczyn przerwania leczenia, uzalenienia uczuciowego, utraty zaufania do terapeutów, pojawienia si problemów w yciu osobistym, prób samobójczych i pogorszenia stanu chorego. W odniesieniu do powyszych danych zastanawiano si, czy problem naruszania etycznych granic kontaktu fizycznego pojawia si równie w rodowisku fizjoterapeutów. Pytanie o stosunek do norm (tab.1) bylo prób poredniego zbadania, czy fizjoterapeuci byliby sklonni przekroczy tego typu granice i wej w intymny kontakt ze swoim pacjentem. Pytanie sformulowano w taki sposób, aby respondenci nie czuli si sprawdzani w tej bardzo wraliwej sferze. Wikszo badanych (65%) byla zdania, i normy etyczne zabraniajce fizjoterapeutom intymnych kontaktów z pacjentami s sluszne, z czego 39% uwaalo, e naley ich bezwzgldnie przestrzega, a 26% dopuszczalo sytuacje, w których mona od nich odstpi. Ankieta nie precyzowala tych sytuacji. W trakcie bada niektórzy z respondentów glono zastanawiali si, czy istniej jakiekolwiek normy zabraniajce intymnych relacji midzy pacjentami a fizjoterapeutami. W badaniu nie ucilano bowiem, o jakie dokladnie normy etyczne pytaj badacze. Inni z badanych oburzeni stwierdzali, e nikt nie moe im zabroni wizania si z pacjentami. Wród otrzymanych wyników zaskakuje do dua liczba osób niezdecydowanych (23%), które by moe, pomimo anonimowoci ankiety, nie chcialy wprost wyrazi swojego zdania. Z tego te wzgldu obszar ten wydaje si by interesujcy w perspektywie dalszych bada. By moe nalealoby przeformulowa pytanie lub uy bardziej zaawansowanych narzdzi badawczych, aby uzyska bardziej wiarygodne i kompletne dane w tym zakresie. W ostatnim z badanych obszarów dotyczcych granic kontaktu fizycznego zastanawiano si czy ple pacjenta i zwizana z ni sfera seksualna moe stanowi dla fizjoterapeuty barier w trakcie pracy manualnej. Badani zapytani o to, z osobami jakiej plci wol pracowa manualnie, wskazywali czsto, e pacjent nie jest dla nich obiektem seksualnym. Znaczna wikszo (86%) nie przywizywala wagi do tego, jakiej plci jest leczona osoba (tab.2). Niewielki odsetek badanych (14%), zarówno kobiet, jak i mczyzn twierdzil, e woli pracowa z kobietami. Jako argumenty uzasadniajce wybór (tab.4) badani podawali najczciej ,,mniejsz mas ciala kobiet", a przez to mniejsze trudnoci techniczne w trakcie terapii. Poza tym respondenci zaznaczali swój profesjonalizm poprzez stwierdzenia typu: ,,traktuj to jako zawód", ,,wany jest pacjent a nie jego ple", ,,cialo jest cialem ­ pracuj z osob". Na uwag zasluguj równie takie obrazowe porównania, jak: ,,nie traktuj ciala z podtekstem seksualnym, tylko jako plastelin do pracy" lub ,,pacjent III ple". Jedynie dwie badane osoby (kobiety), wskazaly na istnienie bariery plci w trakcie kontaktowych form terapii, zaznaczajc, i wol one pracowa z kobietami, gdy: ,,mniej je to krpuj przy pracy w okolicach intymnych" oraz ,,pacjent nie doszuka si podtekstu seksualnego". Uzyskane informacje zdaj si by szczególnie istotne dla pacjentów, gdy wielu z nich donosi, e obawia si seksualnych konotacji w relacji terapeutycznej. Z tego te wzgldu pacjenci niekiedy trafiaj na terapi zbyt póno lub, ze szkod dla siebie, czasem rezygnuj z zabiegów, nie chcc pracowa z fizjoterapeutami przeciwnej plci. W wietle powyszych rozwaa, oraz biorc pod uwag wskazane wczeniej negatywne nastpstwa przekraczania granic w ,,relacjach niesienia pomocy", mona by sugerowa, i kontakt fizyczny z pacjentem na plaszczynie terapeutycznej powinien zosta pozbawiony konotacji seksualnych, które w innych okolicznociach s wywolywane przez obnaone cialo bd te dotykanie jego intymnych czci. Dotyk, wykonany we wlaciwy sposób, pozwala poradzi sobie z nadmiern bliskoci i przynosi wiele korzyci. ,,Terapeuci zdaj sobie spraw z wagi dotyku wykonywanego w taki sposób, aby manifestowal pozytywne przeslania, a jednoczenie byl wyzbyty zabarwienia intymnego. Jeli dotyk postrzegany jest jako sygnal ciepla i wizi, to moe wzbudza inne powizane zachowania, takie jak na przyklad lepszy kontakt werbalny z pacjentami i przyjazne postawy pacjentów wobec personelu." [2] Jak ju wczeniej wspomniano, badanie fizykalne czy te terapia to bardzo specyficzna forma kontaktu, w której, ze wzgldu na fizyczn blisko stosowanych procedur, moe dochodzi do przekraczania granic po obu stronach interakcji. Pewne bariery, z definicji leczniczego charakteru spotkania, musz zosta naruszone, aby wykona zabiegi niezbdne do przywrócenia zdrowia. Powysze badania byly prób pokazania granic, z jakimi fizjoterapeuci konfrontuj si w swojej pracy, bdc jednoczenie tymi, którzy je przekraczaj i dowiadczaj ich przekraczania. Jako pracownicy medyczni niejednokrotnie musz konfrontowa si z sytuacjami naruszajcymi przyjte reguly lub nieodpowiednimi zachowaniami osób wspomaganych, dlatego tak wane jest rozwinicie u nich postawy asertywnej. Jak wskazuje literatura, kontakt terapeutyczny, mimo i do pewnego stopnia osobisty, nie jest kontaktem towarzyskim, lecz ma sluy leczeniu i rehabilitacji. Jest to spotkanie, w którym musz istnie pewne reguly. Tam, gdzie jest blisko, musz by take wyranie okrelone granice, których nie wolno przekracza bez pozwolenia. Warunkuje to wzajemny szacunek [5]. Przedstawione badania wlasne s prób ukazania tematu niezwykle zloonego, obejmujcego wiele rónych dziedzin naukowych, co stanowilo niemaly problem przy zgromadzeniu odpowiedniej literatury i wyborze wlaciwych narzdzi badawczych. Niestety brak literatury oraz prac naukowych w obszarze tej grupy zawodowej uniemoliwia odniesienie uzyskanych rezultatów do innych bada. Z tego te wzgldu otrzymane wyniki naley traktowa jako badania pilotaowe, bdce podstaw do kolejnych, szerzej zakrojonych analiz w ramach interdyscyplinarnego zespolu i przy zastosowaniu bardziej zaawansowanych narzdzi badawczych. Zasadnym i niezwykle interesujcym wydaje si by równie eksploracja tego zjawiska z perspektywy pacjenta. Wnioski Analiza otrzymanych wyników pozwala wysnu nastpujce wnioski: 1. Wikszo fizjoterapeutów w trakcie swojej pracy nie dowiadcza ze strony pacjentów naruszania dopuszczalnych granic kontaktu fizycznego. 2. Badani, mimo i w wikszoci akceptuj zasadno istnienia granic etycznych dotyczcych kontaktów intymnych z pacjentami, dopuszczaj od nich pewne odstpstwa. 3. Ple leczonego pacjenta i zwizana z ni sfera seksualna zdaje si nie stanowi dla fizjoterapeutów znaczcej bariery w trakcie pracy manualnej. Pimiennnictwo 1. Niethammer U. Stille Zwiesprache mit dem Körper ­ Berührung aus Sicht der Feldenkrais Methode. Krankengymnastik 2003; 12: 2134-2141. Knapp ML, Hall J. Komunikacja niewerbalna w interakcja midzyludzkich. Wroclaw: Astrum; 1997. Besuden F. Berühren und Berührt ­ Werden in der Therapie. Krankengymnastik 2003; 12: 2122-2130. Dymek M. Komunikacja niewerbalna te wana. Nowa Szkola 1996; 3: 20-23. Reumont A. Wer berührt wen in der Therapie. Krankengymnastik 2003; 12: 2156-2164. Schneider C. Körpersprache als Ausdruck psychosomatischen Geschehens. Krankengymnastik 2002; 6: 940-946. Drimalla­Schlieszus H. Empathie und Abgrenzung ­ Inhalte der Physiotherapieausbildung. Krankengymnastik 2002; 4: 13-22. Karcher S. Grenzen des Körperdialogs Krankengymnastik 2000; 1: 65-71. Dadura E, Wójcik A, Gajewski J. Dotyk w praktyce zawodowej ­ postrzeganie dotyku przez fizjoterapeutów. Post Rehab 2013; 2: 13-19. Chochowska M, Marcinkowski JT. Znaczenie dotyku w medycynie ­ na przykladzie terapii tkanek mikkich. CZ. II. Dotyk jako czynnik terapeutyczny i kod kulturowy. Hygeia Public Health 2013, 48(3): 269-273. Schneider C. Patientenbindung durch Kommunikation. Weichen stellen im Erstgespräch. Physiopraxis 2003; 3: 42-45. Wilda-Kiesel A. Die Kommunikation zwischen Therapeut und Patient. Krankengymnastik 2003; 3: 394-400. Mc Rae R. Kliniczne Badanie Ortopedyczne. Wroclaw: Urban&Partner; 2006. Fahy T, Fisher N. Sexual contact between doctors and patients. BMJ 1992; 304: 1519-1520.

Journal

Advances in Rehabilitationde Gruyter

Published: Dec 1, 2014

References